Creatief begaafd en conflicten op school
Creatief begaafden worden op school te weinig gezien, en vallen dus vaak buiten de boot. Dat is een van de conclusies van het proefschrift waarop Joyce Gubbels op 1 september 2016 aan de RU Nijmegen promoveerde (zij was vlak daarna ook op de radio, samen met o.a. Tijl Koenderink van Feniks Talent). Haar conclusies deden me denken aan de kenmerken van ‘hoogpresterend’, ‘hoogbegaafd’ en ‘creatief begaafd’, zoals ze worden beschreven door Bertie Kingore. Ken je die? Haar stuk is kort geleden ook in het Nederlands vertaald. Wij denken dat de indeling van Kingore, in combinatie met het onderzoek van Gubbels, een eyeopener kan zijn voor ouders en scholen, met name bij het voorkomen en genezen van onderpresteren. En dat dit veel conflicten over leerlingen kan voorkomen.
Hoogpresterend, hoogbegaafd en creatief begaafd
Bertie Kingore, Ph.D. is afkomstig uit de praktijk. Zij heeft in 2004 de kenmerken van ‘hoogpresterende’, ‘hoogbegaafde’ en ‘creatief begaafde’ leerlingen naast elkaar gezet in een driewegmodel. Haar overzicht is vooral verhelderend omdat de verschillen tussen de 3 typen daarin heel duidelijk worden. Creatief begaafden zijn degenen die – voor zover wij kunnen zien – het meest in de gevarenzone zitten voor onderpresteren. Dit is de groep kinderen die, vaak na een flinke zoektocht (dus soms met regelrechte schooltrauma’s) terechtkomt bij Wijkunnenmeer. NB: het gaat ‘bij creatief begaafd’ niet per se om kinderen die dingen creëren met hun handen (al zijn creatief begaafden wel vaak ‘kunstenaarstypes’); het gaat hier om hoe de manier van denken.
Wie zijn die creatief begaafden?
Een voorbeeld. Basisschool, groep 6: Juf geeft instructie, daarna gaan de kinderen zelfstandig aan de slag. Op die ene jongen na dan. Die kijkt eens uit het raam, steekt dan zijn vinger op en vraagt of hij naar de wc mag. Terug in de klas, gaat hij kijken wat de anderen doen. Hier en daar maakt hij een praatje, totdat juf zegt dat hij nu echt aan het werk moet. Uiteindelijk pakt hij zijn schrift…. dan valt zijn potlood op de grond, punt eraf. Dus dat moest eerst geslepen worden… Afijn, na 20 minuten, als iedereen zo ongeveer klaar is, is hij nog niet eens begonnen. Eigenlijk weet hij niet hoe hij zijn werk moet aanpakken. Hij ziet er ook het nut niet erg van in.
Een tijdje geleden is hij getest. Er kwam een behoorlijk IQ uit. Toch bakt hij er niet veel van op school. Logisch ook, met zo’n werkhouding. De ouders snappen het niet, thuis is hij zo leergierig als wat. Hij weet van alles over geschiedenis en de natuur. Een spreekbeurt bereidt hij ook tot in de puntjes voor. En als een andere leerling een spreekbeurt houdt, is hij net een spons. Hij kan achteraf tot in de details alles navertellen. Als hij daar zin in heeft, tenminste.
Plusklas
Naar aanleiding van de test is deze jongen vorig schooljaar in een plusklas geplaatst. Maar omdat hij op taal en rekenen niet scoort, moet hij er tot zijn verdriet weer uit. Dat was nou net het enige wat school een beetje leuk maakte. Op de vriendjes en de pauze na, natuurlijk, die zijn ook leuk. Want hij ligt goed in de klas…
Maar school houdt voet bij stuk. Eerst de basis, dan verrijking. Hij heeft nou eenmaal wat meer tijd nodig om überhaupt aan het werk te komen…. Dit wordt een heel conflict tussen ouders en school. De ouders zien thuis een leergierig, origineel kind en vragen zich af of hij buiten de plusklas adequaat en op zijn niveau ‘bediend’ wordt. School kijkt vooral naar de output, de cijfers die hij haalt op de kernvakken. En die zijn onder de maat. Ze worden het niet eens. Uiteindelijk gaat deze jongen van school. Op naar – intussen – zijn derde basisschool.
Gemiste kans
Wij zien dit vaak, en wij vinden het zo jammer, een gemiste kans. Wij denken dat het overzicht van Kingore veel kan duidelijk maken wat hier aan de hand is. Deze jongen is ‘creatief begaafd’. Met honderdduizend dingen tegelijk bezig in zijn hoofd, een associatief en creatief denker. Zulke kinderen bedenken duizend en een oplossingen tegelijk voor een probleem, en raken daar dan in verstrikt. Zij hebben moeite met schools leren, dat erop gericht is die ene ‘juiste’ oplossing te vinden.
Kenmerken van creatief begaafd
In het overzicht van Kingore worden de kenmerken opgesomd van hoogbegaafden, en hoog presterenden. Heel kort samengevat zijn dit de verschillen:
- Hoogpresterenden: weten het (juiste) antwoord op een vraag.
- Hoogbegaafden vragen zich af: wat wordt hier bedoeld, moet ik A antwoorden, of B?
- Creatief begaafden horen de vraag niet eens. Ze willen eerst weten waar ze het voor doen, anders zijn ze niet geïnteresseerd. Zij zijn met duizend andere dingen tegelijk bezig. Of ze bedenken een out of-the-box-oplossing. Dit zijn ook de kinderen die als juf/meester na de uitleg vraagt of er nog vragen zijn, antwoorden met: mag ik naar de wc? Of: heb je een nieuwe trui? Waarna de hele klas van zijn à propos is (ja, ik spreek hier uit mijn ervaring als docent. Ook heel leuk als ze dit doen net nadat je een donderpreek hebt gehouden…. not).
Het onderzoek van Joyce Gubbels
Joyce Gubbels promoveerde, op een onderzoek naar met name analytisch en creatief begaafden. Ik denk dat je ‘analytisch begaafd’ – in ieder geval binnen dit blog – kunt gelijkstellen met hoogbegaafd bij Kingore. Haar conclusies:
- Het is mogelijk de analytische en creatieve vaardigheden van leerlingen in kaart te brengen met bepaalde testen, in ieder geval in de bovenbouw van de basisschool. Dit zijn overigens niet de standaard-IQ-testen.
- Op scholen en bij intelligentie-onderzoek wordt vooral aandacht besteed aan analytische vaardigheden.
- Daardoor worden vooral analytisch begaafde leerlingen herkend. Wie creatief begaafd is, wordt niet opgemerkt.
- Analytisch begaafde leerlingen worden het vaakst geselecteerd voor de plusklas en online verrijkingprogramma’s, terwijl creatief begaafde en dubbel begaafde leerlingen (dus creatief én analytisch) er meer baat bij (lijken te) hebben.
Kortom (ik citeer – blz. 146):
“Leerkrachten zouden goed na moeten denken over de selectiecriteria voor deelname aan verrijkingsprogramma’s” Wij denken dat er heel veel te winnen is, als dit advies van Joyce Gubbels wordt opgevolgd.
Tips
Wij denken dat veel conflicten tussen ouders en scholen in de toekomst kunnen worden voorkomen door de conclusies van dit proefschrift, in combinatie met het driewegmodel van Kingore. In de eerste plaats staat door het proefschrift, ‘creatief begaafd’ weer op de kaart, om het zo maar eens te zeggen. Om creatief begaafden te herkennen kun je een test gebruiken, maar in de praktijk volstaan wellicht de lijsten van Kingore.
Wat school vervolgens kan doen, wordt in het proefschrift ook duidelijk: wél naar de plusklas. Of een online verrijkingsprogramma aanbieden.
Daarnaast kun je bij Wijkunnenmeer terecht voor nog veel meer tips uit de praktijk. Zie hiervoor bijvoorbeeld onze gratis Minicursus Grip op onderpresteren, aan te vragen bovenaan elke pagina van deze site. Of vraag een offerte aan voor een workshop Grip op onderpresteren. Ik kom graag als spreker bij ouderverenigingen of op scholen.
En mijn laatste ‘tip van Flip’: download het proefschrift van Joyce Gubbels! Het is wel in het Engels. Ik heb Joyce Gubbels onmiddellijk gemaild, en kreeg per kerende post zowel de PDF als het boek! Ook voor haar zal het heel fijn zijn, als haar boek breed wordt gelezen. Dat helpt haar verder in de academische wereld. Win-win-win dus! Het e-mailadres vind je hier.
