Synesthesie en stampen

Al veel langer wil ik eens iets delen over synesthesie. Syn… watte? Syn-esthesie. Het woord komt uit het Grieks: syn = samen en aisthanomai = met de zintuigen waarnemen. Bij synesthesie zijn verschillende zintuiglijke waarnemingen met elkaar verbonden. Als het ene zintuig aangespoken wordt, doet het andere vanzelf mee.

Niet veel mensen hebben synesthesie, maar als je het hebt, kan het heel handig zijn bij het leren, met name bij stampen. Hieronder deel ik wat achtergrondinfo die je zelf ook bij elkaar kunt googlen, maar vooral mijn eigen ervaring rond synesthesie en stampen.

Ik zie kleuren bij letters, cijfers, en woorden. Ook alle namen en alle dagen van de week hebben een vaste eigen kleur. Niet omdat die kleur op school werd aangeleerd. Dat is gewoon zo in mijn hoofd. De letter A zie ik altijd als rood, de B is geel enz. Mijn naam (Ilse) is een ‘witte’ naam, omdat ik in mijn hoofd de I als wit zie. Maandag is groen, dinsdag donkergrijs, woensdag oranje, enz. Altijd, en onveranderlijk.

Mijn moeder had ook synesthesie. Synesthesie lijkt erfelijk te zijn. Dus als jij het hebt, is er kans dat je zoon(s) of dochter(s) het ook heeft (of hebben). Herken je dit? Lees dan vooral verder!

De kleurervaring is niet voor alle synestheten gelijk: sommigen zien de kleur in hun hoofd, andere projecteren hem in de ruimte, bijvoorbeeld op de letter. Ik zie de kleuren in mijn hoofd.

Wat is nu de oorzaak van synesthesie? Een gangbare theorie is dat bij baby’s in eerste instantie alle zintuigen met elkaar verbonden zijn. Zo zien baby’s kleuren bij beelden en kunnen ze een bepaalde smaak proeven wanneer ze een bepaald persoon zien. Deze verbindingen verdwijnen gewoonlijk na een paar weken. Maar bij synestheten gebeurt dat niet. Zij blijven altijd het verband tussen verschillende zintuigen ervaren, bijvoorbeeld het zien van een kleur bij bepaalde letters of woorden.

4 of 5% van de mensen heeft een of andere vorm van synesthesie. Het komt soms in families voor. Volgens sommige genetici gaat het om een eigenschap waarbij niet één, maar meerdere genen betrokken zijn.

Synesthesieën…:

• … zijn individueel verschillend (mijn moeder zag heel andere kleuren bij letters, cijfers en de dagen van de week dan ik);
•  …zijn voor de betrokkene ‘al altijd zo geweest’, zo lang als men zich kan herinneren;
• … zijn onwillekeurig: zij treden op buiten de wil van de betrokkene;
• … worden ervaren zonder invloed van alcohol, drugs of medicatie;
• … zijn niet gebonden aan een specifieke situatie of herinnering.

Natuurlijk kun je synesthesie ook nabootsen. Zo krijgen de dagen van de week op basisscholen vaak kleuren.

Mij had je daar niet mee aan moeten komen, ik was hopeloos in de war geraakt, vrees ik. Maar voor 96% van de mensheid is dit handig. Net zo handig als kleuren geven aan mannelijke, vrouwelijke (en onzijdige) woorden in het Frans (en Duits). Daarom staat die tip in ons stappenplan voor woorden leren.

NB: als je synesthesie hebt, kun je dit natuurlijk ook doen. Wees dan wel zo slim om de kleuren te gebruiken die jij bij de woorden mannelijk, vrouwelijk en onzijdig ziet. Bij mij is dat: blauw, geel, grijs.

In onze taal hebben we veel ‘synesthetische’ uitdrukkingen. Blijkbaar hebben wij, synestheten veel invloed op taalontwikkeling! 🙂

• schreeuwende kleuren (heeft betrekking op gehoor en gezichtsvermogen);
• bittere woorden (heeft betrekking op smaakzin en gehoor);
• warme stem (heeft betrekking op temperatuurzin en gehoor);
• scherpe blik (heeft betrekking op tastzin en gezichtsvermogen);
• kil blauw (heeft betrekking op thermoceptie en gezichtsvermogen);
• scherpe geur (heeft betrekking op tastzin en reukzin);
• bittere verwijten ( heeft betrekking op smaakzin en gehoor).

Herken je wat ik beschrijf en heeft (hebben) je zoon(s) en/of dochter(s) dit ook? Er is een leuke uitzending van Pavlov om eens samen te kijken. Een al wat oudere documentaire (2013), maar toch, …

Heel bijzonder vind ik die mevrouw die smaaksensaties heeft bij bepaalde woorden. Sommige woorden smaken naar ‘eierstok’, van andere woorden wordt ze ronduit misselijk…. Dat ken ikzelf niet. Ik heb de meest voorkomende vorm van synesthesie, met mijn kleursensaties. Dus onder de synestheten ben ik weer ‘doodgewoon’. 🙂

Maar goed, die Pavlov-uitzending: Ik heb ervan gesmuld destijds! Herkenning! Als kind denk je dat de hele wereld zo denkt. En dan merk je dat dat helemaal niet zo is…. dat kan ook eenzaam maken.

Ik dacht een tijdlang dat het ‘gek’ was dat ik dit had, hoewel handig natuurlijk. En ik vond het heel fijn toen ik voor het eerst iemand trof die ‘het ook had’. Toen was ik al dik in de 30. Pas toen kwam ik er trouwens achter dat mijn moeder ook synesthesie had…. Daar hadden we het thuis nooit over gehad.

Ik heb synesthesie altijd gebruikt bij het leren. Bijvoorbeeld bij topo: alle plaatsen op de kaart hebben een eigen kleur. Ik onthield dus bijvoorbeeld dat op de kaart van Nederland, in het Westen het ‘rode’ Amsterdam, boven het ‘groene’ Rotterdam ligt en in het diepe Zuiden het ‘blauwe’ Maastricht.

Die kleuren geven een extra ezelsbruggetje, waar je geen moeite voor hoeft te doen. je hoeft ‘alleen maar’ een foto in je hoofd te hebben van de kaart van Nederland. Maar als beelddenker vond ik dat ook niet moeilijk. Zo was topo voor mij altijd een eitje.

Ik heb eens een meisje met synesthesie uit 4 havo geholpen met topo. Zij had nog niet bedacht hoe ze haar synesthesie in kon zetten. In een kwartiertje heb ik haar geholpen van een 4 (die ze normaal haalde) naar een 10: bij heel ‘lastige’ plaatsnamen in Azië.

Ik liet haar op kleur leren, zoals ik hierboven beschrijf. Ik liet haar foto’s maken in haar hoofd van de letters van die plaatsnamen – in kleur – en ook van de plek op de kaart. Dus ze had uiteindelijk een kaart in haar hoofd, met gekleurde vlekken. De bijbehorende kleur hielp haar op weg om de plaatsnaam in haar hoofd op te roepen.

Haar moeder rapporteerde later dat ze een heel ander kind in huis had…. Zo gemakkelijk kan het zijn. 🙂

Dus: met een paar simpele tips en trucs wordt het leren voor een synestheet een stuk gemakkelijker! Ik help daar graag bij! Boek een individuele begeleidingssessie over het onderwerp waarbij je hulp wilt, en vermeld in het opmerkingenveld dat je sysnesthesie hebt en door mij (Ilse) geholpen wilt worden! Je kunt een sessie boeken voor kids basisschool of voor jongeren voortgezet onderwijs (ook geschikt voor studenten).